6 knelpunten én oplossingen voor een circulaire economie

1. Kennis als vertrekpunt

Rik Candries: "Duurzaamheid krijgt heel wat aandacht in de media en ook de term circulaire economie duikt steeds vaker op. Toch ontbreekt het bij bedrijven dikwijls aan interne kennis en expertise om de eerste stappen te zetten en de juiste keuzes te maken. Kennis is nodig voor de juiste materiaal- en ontwerpkeuzes, om de strategie en het verdienmodel te bepalen." 

Om die kennis aan te scherpen, heeft VLAIO alvast twee tools in de aanbieding. De Circu-Radar biedt je een samengebald overzicht van waar je informatie over circulariteit terugvindt. Subsidies, expertise, opleidingen, begeleiding, …? Het ideale vertrekpunt. Met de Circu-Wijzer ontdek je welke praktische en concrete stappen je als bedrijf of organisatie kan zetten. Na het invullen van de vragenlijst krijg je een overzichtelijk rapport toegestuurd met informatie en inspiratie op jouw maat. Probeer het zeker eens uit.

Mo-Cyclette en VLAIO adviseur Winnie Poncelet vertellen in de aflevering voor het VTM programma 'Doe maar duurzaam' over de voordelen van circulair ondernemen.

2. Samenwerken in vertrouwen

Griet Vergauwen: "Circulair ondernemen vraagt om samenwerking binnen een vaak uitgebreid ecosysteem: wie verzekert me een stabiele én kwalitatieve aanvoerstroom?; wie zamelt producten aan het einde van hun leven terug in?; wie herstelt ze? Er ontstaan nieuwe waardeketens, nieuwe vormen van samenwerking met nieuwe partners. De afhankelijkheid die daarmee gepaard gaat, vormt vaak een drempel. Er is vertrouwen nodig, maar ook een gezamenlijke waardenpropositie en een doel zodat elke partner zich in het duurzame verhaal betrokken voelt. Het is dan ook belangrijk dat de verschillende partijen hier bij de start van een samenwerking voldoende aandacht aan besteden."

De VLAIO bedrijfsadviseurs kunnen daarbij helpen. Zij faciliteren workshops om het ecosysteem te identificeren en om de win-win voor elke samenwerkingspartner te definiëren. Zij kunnen ook verschillende partijen aanreiken en met elkaar in contact brengen. Denk daarbij aan kennisinstellingen, maatwerkbedrijven, ... De VLAIO Living Labs projecten laten alvast zien hoe je via samenwerking je hele waardeketen, ecosysteem of sector transformeert. 

3. Rendement op lange termijn

Cédric DHaene: "De transformatie van een lineair naar een circulair model wordt nog te vaak ervaren als investeren zonder 'Return on Investment' (RoI). Dat komt doordat het streven naar groei – meer omzet en winst – nog te veel gekoppeld is aan het verkopen van meer nieuwe producten (en dus het gebruik van meer materialen en grondstoffen). Gerecycleerde materialen (bv. plastics) zijn vandaag vaak duurder. Als bedrijven op korte termijn een return willen zien, wordt dat zeer moeilijk."

Bedrijven kijken beter naar een tijdshorizon die minstens gelijk is aan de levensduur van hun circulaire product. Dat is dus ver voorbij de eerste verkoop van het product en houden - dankzij onderhoud en herstel - beter rekening met een zo lang mogelijke levensduur. Een verandering van mindset (én business modellen zoals het toevoegen van allerhande diensten aan een product) bij het bedrijfsmanagement is cruciaal. Dat kan door niet alleen KPI’s op korte termijn te waarderen maar ook circulaire doelen over een langere periode te formuleren, zoals het gebruik van minder materialen en de langere levensduur van producten.

Vlaanderen Circulair biedt informatie aan rond circulaire businessmodellen met voorbeelden van Belgische voorlopers die aantonen hoe deze nieuwe modellen renderen. Ook prof. dr. Jan Jonker reikt een kader aan van circulaire businessmodellen en verdienmodellen. 

In de eerder aangehaalde VLAIO Living Labs worden nieuwe business- en verdienmodellen uitgetest: doe bij hen inspiratie op. Een voorbeeld is het Living lab Circular Machine Building waarin machinebouwers nieuwe businessmodellen kunnen uittesten.

4. Een breder financieringsaanbod 

Liesbeth Peters: "Om tot een leefbaar businessmodel te komen, hebben bedrijven nood aan aangepaste financiering. Een leasingmodel vraagt bijvoorbeeld veel meer voorfinanciering dan klassieke verkoopmodellen. Het is dan ook belangrijk dat de financiering voor duurzame en circulaire projecten uit het hokje van de impactinvesteerders wordt gehaald."

"Klassieke financiers – waaronder banken – hebben vaak nog te weinig kennis en ervaring met betrekking tot de risicomodellering voor financiering van circulaire businessmodellen. Daardoor kennen ze aan circulaire projecten typisch een hoger risico toe (onbekend is immers onbemind). Ze moeten leren om op een andere manier naar circulaire businessmodellen te kijken en hun blik verruimen naar de lange termijn."

Via de FINMIX panelsessies ‘duurzame businessmodellen’ van VLAIO krijgen circulaire ondernemers de kans om hun circulair businessmodel en bijhorende financieringsbehoefte te pitchen voor diverse financieringsexperten en krijgen ze waardevolle, hands-on feedback over een geschikte financieringsmix.

5. De consument overtuigen

Lore Veelaert: "Het succes van je circulaire transformatie hangt ook af van de consument. Wil die de shift maken van bezitten naar gebruiken? Wil hij/zij aanvaarden dat zeep niet meer schuimt, herbruikbare producten terugbrengen, …? Gedrag veranderen vraagt behalve (veel) tijd ook een doordachte marketingstrategie die niet in greenwashing vervalt. Als bedrijf betrek je de consument daarom het best zo snel mogelijk, al bij het designproces, bv. via co-creatie. Bij het uittekenen van een go-to-market strategie kunnen bedrijven ook de voordelen van ontzorging voor de consument in de verf zetten.
Ook het verplicht doorrekenen van de sociale en ecologische voetafdruk van een lineair product aan de consument, maakt de klant bewuster van de echte kostprijs van een product. Een circulair aanbod valt dan duidelijk goedkoper uit.

6. Een duidelijk en hervormd juridisch kader

Gaëlle Lobelle: "De Europese Green Deal initieert heel wat richtlijnen en wetgeving (ecodesign, recht op herstel, verpakkingsverordening,…). Het geeft bedrijven een duidelijke richting aan naar meer circulariteit en duurzaamheid. Tegelijkertijd is het voor heel wat ondernemers ook erg veel, complex en snel. Het risico bestaat dat bedrijven nu vooral focussen op de aankomende rapporteringsverplichtingen in plaats van op actie. Ook hier is personeel, tijd en geld een groot knelpunt."

"Het vraagt ook tijd om tot een mature wetgeving te komen. De huidige wet- en regelgeving is immers geschreven vanuit een historisch lineair economiemodel. Bedrijven willen de opportuniteiten van circulair ondernemen omarmen, maar lopen momenteel nog tegen (lineaire) beperkingen aan, leert een studie van de UHasselt. Gelukkig kunnen we veel van deze knelpunten verhelpen met het opmaken van nieuwe, betere contracten."

Via VLAIO en Lerende Netwerken (zoals het Wood Matters Netwerk, het Lerend Netwerk CE Connect van Sirris en Agoria, of de Vlaamse Green Deals) kunnen ondernemers ervaringen en best practices delen. Zo stoom je je als bedrijf klaar om futureproof te ondernemen.