Binnen deze projectoproep zijn we op zoek naar projecten die inzetten op het creëren van klimaatadaptieve steden. De projectoproep focust zich volledig op enerzijds het aspect van landschappelijke en ecologische kwaliteit, en anderzijds op het aspect van zuinig ruimtegebruik.

We focussen daarbij op investeringsprojecten. Loutere werkingsprojecten komen voor deze projectoproep niet in aanmerking.  

Projecten moeten additioneel zijn aan bestaande steunkaders.

Hieronder volgt een toelichting over de specifieke investeringen die we binnen deze projectoproep wensen te realiseren.  

Steden zijn extra vatbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. De temperatuur in steden ligt doorgaans hoger dan in de omringende landelijke gebieden. Gemiddeld loopt dit verschil op tot enkele graden,  maar er worden ook dagen genoteerd met uitschieters tot 7 à 8 °C en meer. Hittegolven treden daardoor frequenter én intenser op in steden.

Hitte-eilanden zijn kleine of grotere plekken (eilanden) waarbij de temperatuur gevoelig hoger is dan bij andere plaatsen. Hitte-eilanden doen zich vooral voordoen in steden. Hitte-eilanden worden veroorzaakt door hoogbouw, beperkte vegetatie, weinig schaduw en verdampingskoeling. Andere factoren die meespelen zijn het ontbreken van voldoende wind en water, gebruik van (vooral) donkergekleurde bouwmaterialen, daken en asfalt.

In vergelijking met nabijgelegen rurale gebieden worden steden bovendien gekenmerkt door een systematisch hoger aantal hittegolfgraaddagen. Dit zijn dagen waarbij de maximumtemperatuur overdag boven een gezondheidsdrempel stijgt, én waarmee de minimumtemperatuur ’s nachts boven een gezondheidsdrempel blijft hangen.  

Het positieve effect van groen in een stad blijkt duidelijk uit de resultaten van meetstations. Meetpunten geïnstalleerd in stadsparken tonen steevast beduidend lagere temperaturen aan dan in andere plaatsen in een stad.

De manier om hitte-eilanden, en hittestress aan te pakken is door verharding in de steden in te ruilen voor vegetatie en wateroppervlakten.

Door de toenemende neerslagextremen krijgen steden vaker te maken met wateroverlast. Hevige regenbuien kunnen in korte tijd grote hoeveelheden water doen neerslaan, wat leidt tot overstromingen en riolering die het water niet meer kan verwerken. Dit probleem wordt versterkt door de vele verharde oppervlakken in steden waardoor regenwater niet kan infiltreren in de bodem en snel afstroomt.

De afwezigheid van voldoende groen en waterdoorlatende zones maakt het moeilijk om water op natuurlijke wijze af te voeren. Uit metingen blijkt dat groene infrastructuur, zoals wadi’s, groendaken en waterbufferzones, een belangrijk verschil kan maken. Parken en groene stroken helpen om regenwater beter op te vangen en te laten infiltreren, terwijl stedelijke waterpartijen zoals vijvers en grachten kunnen fungeren als tijdelijke buffers. De manier om wateroverlast in steden te beperken, is dan ook door meer ruimte te voorzien voor water en groen, en de verharding te verminderen.

Concreet kan zich dit vertalen in volgende acties:        

• Slimme ontharding: projecten waarbij in principe de combinatie wordt gemaakt van zowel onthardingsinvesteringen enerzijds, als klimaatadaptieve maatregelen (groene en blauwe infrastructuur, circulair watergebruik, multifunctioneel ruimtegebruik i.f.v. klimaatadaptatie en mitigatie,… ) anderzijds.
• Projecten waarbij overstromingsgevoelige ruimte wordt ingeschakeld voor zowel de bescherming tegen overstromingen of wateroverlast in combinatie met de aanpak van droogte en waterschaarste;
• Projecten waarbij het behoud en de versterking van infiltratie van hemelwater, volgens de drietrapsstrategie vasthouden-bergen-afvoeren wordt bewerkstelligd.  
• Projecten waarbij infrastructuur wordt gecreëerd die multifunctioneel is, en zoveel mogelijk winst oplevert voor enerzijds mitigatie, als anderzijds adaptatie.
• Klimaatadaptatieve groene en blauwe infrastructuur (groen-blauwe netwerken) creëren, of verder uitbouwen. De gesteunde projecten dragen bij om verstedelijkte gebieden leefbaar te houden op het van opwarming (hitte-eilandeffect), waterhuishouding (wateropvang, -buffering en infiltratie tegen verdroging, beperking overstromingsrisico) én gezondheid en lokale leefkwaliteit.
• Nature based solutions: dit zijn oplossingen die zowel worden geïnspireerd, als worden ondersteund door de natuur.  
• Ruimteadaptatie waarbij ruimte multifunctioneel wordt ingezet.

Projecten die bijdragen tot de concrete verwezenlijking van één of meerdere beleidsvisies (klimaatplannen, groenstructuur, ruimtelijke visie, …) gelinkt aan klimaatadaptatie vormen een meerwaarde.  

GTI duurzame stedelijke ontwikkeling

Om de territoriale cohesie te versterken, voorziet het EFRO-programma in het instrument van de “Geïntegreerde Territoriale Investeringen” (GTI). Een GTI laat toe dat een specifieke geïntegreerde strategie wordt ontwikkeld, die rekening houdt met de specifieke sociaal - economische en territoriale kenmerken van het gebied. Dit zal een regioversterkende aanpak toelaten, gebaseerd op samenwerking tussen verschillende overheidsniveaus en over administratieve grenzen heen.  

Deze strategie werd beschreven in de startnota GTI Duurzame stedelijke ontwikkeling voor de EFRO-programmaperiode 2021-2027. De ingediende projecten moeten inpasbaar zijn in deze startnota. Dit moet duidelijk worden toegelicht in het projectvoorstel (cf. ‘link met het beleid’ in het aanvraagformulier).