Re-Move methode van Breekijzer helpt om wegen te ontharden

Vlaanderen kent het dichtste netwerk van verharde wegen in Europa. Deze situatie heeft grote gevolgen voor de natuur, de klimaatadaptatie, het sluipverkeer en de landschapsontwikkeling. Om hierop te reageren, ontwikkelen Breekijzer, Trage Wegen vzw, Re-st architecten en Voorland de Re-Move Methodiek. Deze methode begeleidt gemeenten bij het opstellen van een onthardingsstrategie voor hun gemeentewegen.

Vlaanderen Breekt Uit

'Vlaanderen Breekt Uit' is een initiatief van het departement Omgeving dat kennisdeling bevordert om elke Vlaamse gemeente de kans te geven een duurzamer wegennet te bouwen. Re-Move maakt onderdeel uit van dit initiatief en onderzoekt het onthardingspotentieel van gemeentewegen (type III) binnen de gemeentegrenzen. De focus ligt op wegen buiten de stadskern. 

In vier stappen klaar voor ontharding

Het traject bestaat uit een startoverleg, gevolgd door drie te zetten stappen. De gemeente blijft verantwoordelijk voor logistieke en administratieve ondersteuning, draagvlakcreatie en inzet van lokale expertise.

1. Tijdens het startoverleg worden de krijtlijnen van het traject uitgezet en de specifieke invalshoeken van de gemeente besproken. Vervolgens zijn er drie verdere stappen:
2. Ontdek ontharding: In deze stap identificeert een GIS-analyse overmaatse en mogelijk overtollige wegen, die worden vergeleken met ruimtelijke en maatschappelijke koppelkansen. De focus ligt op het ontdekken van onthardingskansen en deze koppelen aan gemeentelijke ambities/strategieën voor klimaatadaptatie, landschapsontwikkeling, mobiliteit en andere doelen.
3. Terreinverkenning: Het projectteam en een delegatie van de gemeente verkennen de op kaart ontdekte kansrijke onthardingssituaties op terrein. Ze bespreken deze aan de hand van referentieprojecten in vergelijkbare terreinsituaties. Het effectief zien van gemiste én te grijpen kansen onthardt de geesten.
4. Potentienota: Na de terreinverkenning wordt een potentienota opgesteld. Die biedt een overzicht van de onthardingskansen, plaatst deze in een gebiedsthematische context en toont de straten(clusters) waar de waar de kansen voor wegontharding het grootst zijn op kaart.

Investeren via ontharding

De kostprijs van een verkort traject (onderdeel van het programma ‘Gemeente voor de Toekomst’) bedraagt €14.850 voor het in kaart brengen van maximaal 40 km². In dit traject krijgen gemeenten een helder beeld van de mogelijkheden en prioriteiten voor ontharding. Het is van belang dat de gemeente de resultaten van het traject omzet in concrete acties en beleid om daadwerkelijk tot ontharding over te gaan en de kansen die daarbij horen te benutten. De potentienota en longlist zijn daarbij belangrijke hulpmiddelen. Ze helpen om gericht en efficiënt aan de slag te gaan met onthardingsprojecten. 
Voor een volledig traject is een budget van € 30.000 nodig. Hierin zit onder meer ook een volledige financiële doorrekening vervat. Hoewel besturen vaak voorzichtig zijn met investeringen, brengt Re-Move het volledige financiële plaatje in beeld. Verharde wegen zijn namelijk duur in onderhoud (ongeveer €9.000 per kilometer per jaar). Door te ontharden en te verduurzamen is de investering op langere termijn rendabel.

Gemeenten kunnen samen een traject doorlopen over de gemeentegrenzen heen. Gemeenten uit West-Vlaanderen kunnen intekenen op dit aanbod met 50% korting via een oproep van de provincie. 

Vorselaar als pionier

Vorselaar is pionier op vlak van ontharding. De afgelopen jaren werd het dorpscentrum vernieuwd met nadruk op meer ontmoetingsruimte, groen en ontharding. Dit leverde in 2019 de titel ‘provinciale laureaat voor ontharding en vergroening’ op, met bijhorende subsidie van 250.000 euro. De gemeente stelde ook een geïntegreerd basishemelwater- en regenwaterplan en een klimaatplan op. Daarin zijn verregaande onthardingsmaatregelen opgenomen.

Vorselaar en Neteland behaalden daarnaast de overwinning in het eerste Kempische kampioenschap "Tegelwippen". Het idee van een buurtenwedstrijd "Vorselaar breekt uit" kwam aanvankelijk ter sprake in het buurtenoverleg. Verschillende buurten engageren zich om onthardingsideeën voor te stellen. De beste ideeën ontvangen beloningen. Ondertussen organiseert Breekijzer ook het Vlaams kampioenschap tegelwippen.

Welvaart voor het klimaat

De gemeente ziet ontharden als middel voor klimaatadaptatie. Door ontharding vermindert de hittestress, worden overstromingsrisico’s beperkt door meer infiltratie, verhoogt de CO2-opslag en verbetert de bodemkwaliteit. Het creëert ecologische infrastructuur voor biodiversiteit en vergroot de weerbaarheid van ecosystemen tegen klimaatverandering. Vorselaar benadrukt ook het maatschappelijk en gezondheidsbelang van ontharding, zoals betere luchtkwaliteit, recreatie- en ontspanningsmogelijkheden dicht bij huis voor bewoners. Het behoud van robuuste groene ruimte is een bijkomend accent.

Ontharden kan breed toegepast worden

In Vorselaar is ook de eerder beschreven RE-MOVE-methode gehanteerd. Dit resulteerde in versmalde wegen die groener en blauwer zijn aangelegd. Dit systeem is toepasbaar op verschillende manieren, zoals in woonerven , speelstraten of doodlopende straten, proefopstellingen voor wegversmallingen, optische versmallingen met grasdallen binnen de huidige baanbreedte, etc.

Incentives stimuleren inwoners om te helpen ontharden

Bij het realiseren van onthardingsprojecten kunnen inwoners, inclusief kinderen, meewerken aan hun eigen projecten en straten. De gemeente draagt de extra kosten. Beloningen voor de buurten zijn onder andere persaandacht, buurtfeesten, een ijsjeskar en waardebonnen voor buurtverenigingen om te besteden aan verbindende buurtactiviteiten.

Straat van de toekomst

Met het project ‘straat van de toekomst’ zet de stad Sint-Niklaas ook in op ontharding. Bij de vernieuwing van de Kardinaal Cardijnlaan zal het straatbeeld ingrijpend wijzigen. Het tracé is zo’n 280 meter lang en wordt 50 % onthard ten opzichte van de startsituatie. Er komt ruimte voor lokaal en traag verkeer, voor waterpartijen maar ook voor ontmoeting. In de eerste plaats zorgt de ontharding in de straat van de toekomst voor een betere opvang en (her)gebruik van hemelwater. Daarnaast zorgen verschillende speel- en rustplekken in een groen kader voor een andere beleving van de straat voor zowel weggebruikers als bewoners. De beelden voor en na (renderbeeld) tonen meteen het verschil in belevingswaarde.