Stad Antwerpen bestrijdt omgevingslawaai met fonteinen

De schadelijke gevolgen van omgevingsgeluid zijn lang een onderschat probleem gebleven. In rapporten van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Europese Commissie worden overheden aangespoord om dit probleem ernstig aan te pakken. 

Geluiddempende fonteinen

De stad Antwerpen heeft een plan uitgewerkt om geluidsoverlast aan te pakken. Een opvallend initiatief in dat kader is een fonteinenproject in het Brilschanspark in het district Berchem. Het fonteinenplan maakt deel uit van de aanstaande volledige vernieuwing van het park.

Luistersessies

Volgens districtsburgemeester Evi Van de Planken moeten de fonteinen het geluid van het autoverkeer op de nabijgelegen Singel maskeren. "We grijpen deze kans om iets te doen aan het lawaai van de auto’s in de buurt. Die hoor je heel duidelijk in het park en dat is jammer." Als onderdeel van dit plan organiseert Berchem luistersessies in samenwerking met de Universiteit Gent, Aifoon vzw en Stad Antwerpen. Tijdens deze sessies worden opnames van verschillende fonteintypes gepresenteerd aan experts en buurtbewoners. Volgens Van der Planken mogen de buurtbewoners de fontein aanduiden die volgens hen het beste het omgevingsgeluid camoufleert.

Soundscaping

Het concept achter deze aanpak heet "soundscaping", een strategie die focust op het verminderen van ongewenste geluiden door ze te overstemmen met aangenamere klanken. Volgens Timothy Van Renterghem, professor omgevingsgeluid aan de UGent, gaat het bij soundscaping niet zozeer om ongewenst geluid. Het doel is in de eerste plaats om de intensiteit van ongewenste geluiden te beperken. Hij voegt toe dat het gebruik van fonteinengeluid in het park gebaseerd is op twee belangrijke principes: energetisch maskeren en informationeel maskeren. Bij energetisch maskeren is er een competitie tussen geluiden van vergelijkbare frequenties, waarbij aangenamere geluiden zoals die van fonteinen of vogels de overhand kunnen krijgen. Informationeel maskeren betreft de manier waarop onze hersenen prioriteit geven aan bepaalde geluiden boven andere. De professor benadrukt dat soundscaping niet geschikt is voor elke situatie. Succesvolle soundscaping vereist namelijk een constante geluidsomgeving. Dat maakt de techniek bijvoorbeeld ongeschikt voor buurten nabij luchthavens waar de opstijgende en landende vliegtuigen voor te veel variabele geluiden zorgen. 

Brede aanpak van lawaai

Het idee kadert in een multidimensionele aanpak tegen lawaai van de stad. Dit omvat, naast de geluiddempende fonteinen, verschillende strategieën:

• Verkeersluwte: lagere snelheidslimieten, meer aandacht voor fietsers en voetgangers en herinrichting van straten om langzamer rijden te bevorderen. Deze maatregelen moet bijdragen aan de vermindering van verkeersgeluiden.
• Stimuleren van elektrische voertuigen: de overstap naar elektrische voertuigen, hoewel niet de ultieme oplossing, moet resulteren in een aanzienlijk stillere stad, vooral bij lage snelheden.

Wereldwijd probleem

Wereldwijd borrelen tal van innovatieve ideeën op om geluidsoverlast te bestrijden. Die strijd is een gedeelde verantwoordelijkheid van beleidsmakers, stedenbouwkundigen, burgers en andere stakeholders. Want het probleem van het omgevingslawaai valt niet te onderschatten. Verkeersgeluiden, bouwwerkzaamheden en de algehele drukte van de stad kunnen een kakofonie creëren die onze slaap verstoort, stress verhoogt en onze gezondheid schaadt. Onderzoek toont aan dat chronische blootstelling aan geluidsoverlast kan leiden tot een scala aan gezondheidsproblemen, waaronder gehoorverlies, stress en hoge bloeddruk, slaapverstoringen en cognitieve problemen. De Europese Commissie erkent de ernst van geluidsoverlast en verplicht lidstaten om plannen te ontwikkelen om het geluidsniveau in steden te verminderen.

WHO

Ook de Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft richtlijnen uitgewerkt om het omgevingsgeluid aan te pakken. Volgens de WHO vormt geluid een belangrijk probleem voor de volksgezondheid. Het zou na luchtvervuiling de grootste omgevingsbedreiging op de gezondheid van de bevolking zijn. Deze richtlijnen zijn bedoeld om aanbevelingen te bieden voor de bescherming van de menselijke gezondheid tegen blootstelling aan omgevingsgeluid. Specifieke aanbevelingen zijn geformuleerd voor wegverkeerslawaai, spoorweglawaai, vliegtuiglawaai, windturbinegeluid en vrijetijdslawaai, variërend van sterke tot voorwaardelijke aanbevelingen. De richtlijnen benadrukken ook algemene principes zoals het verminderen van blootstelling aan lawaai, het bevorderen van interventies om blootstelling aan lawaai en de gevolgen voor de gezondheid te verminderen, het coördineren van benaderingen om geluidsbronnen te beheersen en het betrekken en informeren van burgers die mogelijk worden beïnvloed door veranderingen in de blootstelling aan geluid.

Kennisdeling

De creatieve oplossingen die steden zoals Antwerpen ontwikkelen zijn belangrijk om het welzijn in een stad te verbeteren. De stad Antwerpen deelt haar kennis en ervaringen via deelname aan een aantal onderzoeksprojecten zoals Net4Cities. Steden kunnen er zo van elkaar leren, best practices uitwisselen en samen innoveren om geluidsoverlast te bestrijden. Voorbeelden van best practices in Europa zijn onder meer te vinden in Parijs, Barcelona en Londen:

• Parijs: de Franse hoofdstad heeft een "geluidsluwe kaart" ontwikkeld die gebieden met lage geluidsniveaus in kaart brengt.
• Barcelona: de Spaanse stad heeft een "nachtburgemeester" aangesteld die verantwoordelijk is voor het bevorderen van een nachtleven met minder geluidsoverlast.
• Londen: de Britse hoofdstad investeert in "groene wanden" die geluidsgolven absorberen.

Malmö

Een toonaangevend voorbeeld van een aanpak van de geluidsoverlast zien we in de Zweedse stad Malmö. Deze stad gaat actief de strijd aan met geluidsoverlast. Ze hebben een uitgebreid programma voor geluidsreductie opgezet. Malmö gebruikt strategisch geplaatste geluidsmeters om gebieden met de hoogste geluidsniveaus te identificeren. De stad zet voluit in op het stiller maken van het openbaar vervoer. Ze verving dieselbussen door elektrische alternatieven. Dit resulteerde in een aanzienlijke vermindering van de geluidsoverlast. De stad maakt ook actief werk van de creatie van stille zones. Parken en recreatiegebieden worden ontworpen met het oog op geluidsreductie, waardoor bewoners oases van rust vinden in de drukke stad. Het stadsbestuur biedt ook subsidies aan huiseigenaren die hun ramen isoleren tegen geluid, waardoor een stillere leefomgeving ontstaat.

De toekomst 

Initiatieven zoals het Antwerpse fonteinenproject bieden een blik op de toekomst van stedelijke geluidslandschappen. Hoewel het bereiken van volledige stilte in een stad misschien onrealistisch is, is het creëren van een geluidslandschap dat het welzijn bevordert zeker haalbaar. Een toekomstgericht beleid vol innovatieve oplossingen, kennisdeling en samenwerking is noodzakelijk. Dit kan onder meer door volgende aandachtspunten te bewaken: 

• Integratie van geluidsreductie in stedenbouwkundige planning: vanaf de ontwerpfase van nieuwe wijken en gebouwen moet rekening worden gehouden met geluidsreductie.
• Stimulering van innovatie: investeren in onderzoek en ontwikkeling van nieuwe technologieën die geluidsoverlast kunnen verminderen.
• Betrekken van bewoners: burgers betrekken bij het ontwikkelen en implementeren van geluidsreductieplannen.
• Internationale samenwerking: steden kunnen van elkaar leren en best practices delen om de strijd tegen geluidsoverlast te versterken.