Over drempels en versnellers
Als grootverbruiker van materialen, ruimte, water en energie, en uitstoter van broeikasgassen heeft de bouwsector een enorme impact op ons milieu. Zeker met het huidige lineaire model van ontginning, productie, consumptie en afvalverwerking is er nog behoorlijk wat ruimte voor verbetering. VLAIO bedrijfsadviseurs Gaëlle Lobelle, Dominique De Geest, Hans Haagdorens en Bas Sturm stellen tegelijkertijd vast dat de sector aan een indrukwekkende inhaalbeweging bezig is en vertellen er graag meer over.
Bas Sturm: “Zoals je wel vaker ziet bij innovatie, is het in veel gevallen de jonge garde die het voortouw neemt. De start-ups en scale-ups zetten zowel qua duurzaamheid als qua digitalisering de dingen in beweging. Zij jagen de gevestigde waarden, de familiale kmo’s die Vlaanderen rijk is, aan. En die lijken de handschoen op te nemen. Het resultaat is een sector in verandering en het is fijn om daar als VLAIO samen met onze partners de schouders onder te zetten.”
Het speelveld verkennen …
VLAIO bedrijfsadviseur Bas Sturm interviewde Arianne Acke (OVAM), Jeroen Vrijders (Buildwise) en Peter Bertels (CIRCL) over de drempels en de versnellers voor duurzaam en circulair bouwen in Vlaanderen. Leg je oor te luisteren en ontdek wat er vandaag en morgen speelt en op het spel staat in de bouwsector.
… en de begrippen helder krijgen
De begrippen duurzaam en circulair bouwen worden wel eens door elkaar gehaald. Ze zijn weliswaar verwant, maar ze verschillen wel. Gelukkig is er VLAIO bedrijfsadviseur Dominique De Geest om duiding te geven: “Duurzaam bouwen focust op het verminderen van de milieu-impact van een gebouw. Denk daarbij aan energie-efficiënte technieken, het minimaliseren van afval en vervuiling, … Het doel is om gebouwen te creëren die minder energie verbruiken, minder schadelijke stoffen uitstoten en een lagere ecologische voetafdruk hebben.”
“Bij circulair bouwen kijken we naar het hergebruik van materialen en het sluiten van de productiekringloop, bv. door gebouwen zo te ontwerpen dat je materialen aan het einde van hun levensduur weer kan hergebruiken of recyclen.”
“Wiskundig zou je kunnen stellen dat circulair bouwen een deelverzameling is van duurzaam bouwen. Het is naast bv. het gebruik van biomaterialen of allerlei energetische maatregelen één van de manieren om duurzamer te worden. Ze zijn beide belangrijk voor een meer milieuvriendelijke bouwsector, maar ze benaderen de uitdaging vanuit een verschillende blik. Zo is de Litobox een sprekend voorbeeld van duurzaam bouwen en valt WOODinc eerder onder circulair bouwen.”
Denken aan materialen en in componenten
VLAIO bedrijfsadviseur Gaëlle Lobelle: “Tot spijt van wie het benijdt, bouwen we niet voor de eeuwigheid. Als je ziet hoe snel onze manier van wonen, leven en werken verandert, dan kunnen we die flexibiliteit en veranderlijkheid maar beter ook bij het ontwerpen en uitvoeren van onze gebouwen aan de dag leggen. Een circulaire kijk waarbij je gebruikte materialen of componenten later kan hergebruiken, dringt zich dan op en krijgt steeds meer voet aan de grond.”
“Een veelbelovend concept daarbij is het materialen- of bouwwerkpaspoort. Dat stel je op bij het ontwerp van een gebouw. Het biedt informatie over de gebruikte materialen, hun samenstelling, lokalisatie, eigenschappen, milieu-impact, mogelijkheden voor hergebruik, recyclage, ... Dat maakt toekomstig hergebruik heel wat makkelijker. Binnen de Werkagenda Circulair Bouwen ontwikkelen OVAM, Embuild Vlaanderen en Vlaanderen Circulair een Open Standaard voor een bouwwerkpaspoort waarin wordt opgenomen welke materialen er in het gebouwde patrimonium zitten.”
“Er zijn ook innovatieve ondernemingen die naar de materialen zelf kijken. Gaëlle: “Ik denk dan aan Necrete of ResourceFull die beiden op hun manier naar milieuvriendelijke alternatieven voor beton kijken. Want de productie van beton en cement is wereldwijd verantwoordelijk voor 8% van de CO2-productie.”
“Of neem nu Isoltechnics, een 17 jaar oude kmo die leidingen en luchtkanalen isoleert tegen energieverlies. Dat is op zich een goede zaak, maar het kan nog beter bedachten ze. Want het materiaal waarmee ze isoleren is helemaal niet zo duurzaam. En dus ontwikkelden ze een circulaire isolatiemat.”
Dominique vult aan: “Ook de productie van gevelstenen is behoorlijk energieslurpend. Gelukkig zien we ook daar stevige stappen richting duurzaamheid. Ik denk dan aan Vandersanden Steenfabriek dat al meer dan 95 jaar gevelstenen, steenstrips en kleiklinkers produceert. Met de Pirrouet® introduceren ze een nieuwe, CO2-negatieve gevelsteen - gebaseerd op minerale restproducten uit de staalindustrie. Of de Lowie (Low Impact) Bricks® van Groep Roussel die met een VLAIO ontwikkelingsproject een gevelsteen op de markt brachten die een CO2-reductie van 80% realiseert ten opzichte van kleibakstenen, zonder in te leveren op kwaliteit of uitstraling.”
Samenwerking wordt essentieel
Gaëlle: “Alleen ga je snel, maar samen geraak je verder’, een spreekwoord dat ik regelmatig bovenhaal als het over circulair bouwen gaat. De meerwaarde van een circulair businessmodel ligt in de ketensamenwerking tussen de verschillende actoren, in de interactie tussen architecten, producenten, aannemers en bouwheren. Een goed voorbeeld daarvan is de workshop die we als bedrijfsadviseurs met de Stad Mechelen en Embuild Vlaanderen opzetten om te kijken hoe we de recuperatie van hout in de bouw economisch zinvol kunnen inzetten.”
“Aan de hand van het Ecosystem Pie Model brachten we de onderlinge afhankelijkheid van alle partners in beeld en kwamen we tot de conclusie dat enkel een holistische kijk een rendabel verhaal kan opleveren. Inzetten op en faciliteren van samenwerking tussen verschillende spelers in de bouwsector is zeker iets waar we als VLAIO verder op willen inzetten. Het helpt om één van de systeemknelpunten of drempels weg te nemen, namelijk het ontbreken van vertrouwen in andere partijen of organisaties. Men vertrekt overwegend vanuit de individuele belangen van de organisatie, waardoor er weinig vertrouwen is tussen de verschillende actoren binnen de waardeketen.”
Energie als versneller
Een andere drempel die duurzaam bouwen afremt, zijn de financiën. Als we met een bouw- of renovatieproject starten, kijken we toch altijd eerst naar de prijs. Een moeilijk af te leren reflex. En daar winnen traditionele bouwmethodes het nog vaak van innovatievere, duurzamere methodes. Kopers kiezen er dus nog te weinig voor en aanbieders draaien daardoor nog te weinig omzet om iets aan hun prijzen te kunnen doen. Met onze portefeuille als ingang voor een duurzamere kijk op bouwen, heeft alles wat met energie te maken heeft, een voetje voor.
Hans Haagdorens, VLAIO bedrijfsadviseur, weet daar meer over. Hans: “Zal ik met een moeilijk begrip beginnen? Total Cost of Ownership is een belangrijke hefboom om duurzaam bouwen beter ingang te doen vinden. Ik bedoel daarmee dat bouwheren of -dames op de lange termijn moeten leren kijken. De kostprijs van een gebouw is één ding, maar we hebben nauwelijks aandacht voor de kosten over de hele levensduur van zo’n gebouw of de waarde van de materialen einde levensduur. In een circulaire economie zijn die nog geld waard omdat je ze kan hergebruiken. Dat moet dus ook mee in het kostenplaatje. Het herbruikbare wandensysteem van JUUNOO is daar een sprekend voorbeeld van. Het Living Lab Masco – waar JUUNOO ook deel van uitmaakt – faciliteert dit nieuwe type investeringsmodel voor circulaire materialen.”
“Een bedrijf dat ook goed begrepen heeft dat de financiële opbrengst op lange termijn doorslaggevend is, is CIRCL. De spin-off van bouwbedrijf Van Hout ontwikkelde een software die razendsnel een aantal ontwerpvoorstellen creëert en daarbij gelijk een prijsofferte maakt op basis van het ingegeven bouwperceel. Het totale proces van ontwerp tot instapklare woning duurt slechts zes weken. Hun standaardisering en industrialisering van het bouwproces draagt daarnaast bij tot energie-efficiënte huizen. Daar zijn ze zelf dermate van overtuigd, dat ze hun klanten een jaar energie cadeau geven bij aankoop van een CIRCL woning.”
“Rond energie en HVAC (Heating Ventilation & Airconditioning) gebeurt er wel meer indrukwekkends in Vlaanderen. Ik denk dan aan Dyamand dat met esave en met behulp van artificiële intelligentie de warmtesturing van (grotere) gebouwen optimaliseert. Of de startup GRNRG (Greenergy) dat een Energie Management Systeem (EMS) voor particuliere woningen ontwikkelt om thuisbatterijen, autoladers, warmtepompen zo optimaal mogelijk aan te sturen. In die context vermeld ik ook graag Hysopt dat met VLAIO steun Hysopt Optimiser ontwikkelde. Dat softwarepakket ondersteunt studiebureaus en installatiebedrijven bij het ontwerpen en optimaliseren van HVAC-installaties. Zo maken ze de HVAC-sector duurzamer en verhogen ze de marges van installateurs.”
Digitalisering is ook een enabler van duurzaamheid
De stap van energie naar algehele digitalisering is makkelijk gezet. Zeker als VLAIO bedrijfsadviseur Bas Sturm een en ander op een rijtje zet: ”In een grijzer verleden dreef de bouw voornamelijk op vakmanschap en ambachtelijkheid. Nu valt ICT-ondersteuning nauwelijks nog weg te denken.”
“Soms gaat het over eenvoudige zaken zoals een website, CRM of ERP systeem. Maar ook meer geavanceerde toepassingen doen hun intrede. Iedereen is intussen vertrouwd met Building Information Modeling (BIM). Maar ook Internet of Things (IoT), Augmented en Virtual Reality en Natural Language Processing vinden hun weg naar de bouwsector. En wat te denken van het gebruik van drones: voor het maken van luchtfoto’s, het monitoren van voortgang en het inspecteren van bouw- en moeilijk bereikbare plaatsen zoals het inspecteren van kranen voor preventief onderhoud. Of 3D-printing voor het produceren van elementen of zelfs complete structuren. Efficiëntere, snellere en goedkopere bouwprocessen, daar draait het om bij digitalisering. En bij VLAIO zien we deze evolutie vertaald in subsidiedossiers.”
Wil jij hiermee aan de slag en jouw bedrijf voorbereiden op een duurzame en digitale toekomst?
De VLAIO bedrijfsadviseurs gidsen jou vaardig door het Vlaamse financierings- en kennislandschap. We brengen je met de juiste partners en experten in contact en inspireren je om volgende stappen te zetten. Door met ons in gesprek te gaan over jouw plannen, win je tijd omdat je niet alles zelf hoeft uit te zoeken én slagkracht omdat we je onderbouwde feedback, concrete contacten en gedegen informatie bezorgen. Als reisbegeleider tonen we je shortcuts, wijzen we op valkuilen en zoeken indien nodig naar alternatieven. Dat alles met maar één doel voor ogen: het slagen van jouw missie.
