De toekomst van authentieke initiatieven

Wie anno 2023 bezig is met de (re)vitalisering van kernen kan niet rond termen als beleving, functiemix en duurzaamheid. Elke gemeente of stad geeft er een eigen invulling aan en zoekt naar bijzondere projecten die een echte meerwaarde zijn voor de binnenstad. Zoals wel vaker komen unieke projecten tot stand vanuit het geloof of de passie van de bezielers, vooral omdat ze dan écht authentiek zijn, een boodschap uitdragen en een meerwaarde willen zijn. Ook het verhaal van MUCE, gegroeid in de schoot van onderneemster Nina Maat, kwam op deze manier tot stand.

Nina Maat is een jonge Antwerpse met een grote passie voor circulaire economie. Met originele initiatieven zoals een pop-upmuseum voor circulaire economie brengt ze het thema mee op de voorgrond. Maar ze pleit ook voor een betere omkadering voor alles wat raakt aan circulaire economie en cultuur en ziet toekomstgericht belangrijke rollen weggelegd voor instellingen en besturen. 

Circulaire economie

Na twee jaar hard werken opende Nina Maat op 1 oktober 2022 MUCE, een pop-upmuseum in de Antwerpse Huidevettersstraat waar iedereen een maand lang kon ontdekken wat circulariteit precies inhoudt. Het concept was van A tot Z gericht op circulariteit en dat begon al aan de inkom: in ruil voor lege batterijen of een oude gsm kon je er gratis binnen.

Circulaire economie kennen we vooral als een systeem dat erop gericht is zoveel mogelijk producten en grondstoffen zolang mogelijk te laten circuleren. Maar volgens Nina is die definitie te saai en te beperkend. “Het moet onder andere ook een sociale economie zijn waar iedereen aan kan deelnemen. Ook de slager om de hoek, bijvoorbeeld door ervoor te kiezen vlees van dieren te verkopen die gevoed zijn met gewassen uit de EU en niet uit Brazilië. Circulaire economie is de economie van de toekomst, maar toch leeft het thema nog te veel in een bubbel. Ik wil dat iedereen duurzame keuzes kan maken, en dat het meer wordt dan een repairhub van enkele fanatiekelingen. Het moet een inclusief verhaal zijn.”

Onder meer via MUCE toont de onderneemster de rijkdom van het circulaire denken. Dat het niet alleen om recyclage gaat, maar ook om nieuwe businessmodellen geënt op de deeleconomie of het idee dat je ook minder maar kwalitatiever kan consumeren.

Over grenzen heen

Het museum was een groot succes en kon rekenen op veel belangstelling. Maar het succes was eveneens een leerproces. Belangrijkste vaststelling was dat te veel mensen en organisaties naast elkaar praten, elk vanuit de eigen doelstellingen. Terwijl elkaar beter begrijpen tot initiatieven kan leiden die volgens de wet van de kruisbestuiving voor iedereen grote win-winsituaties kan opleveren. 

Als we denken in termen van organisaties of beleidsdomeinen, dan is een circulair museum duidelijk een zogenaamd 'mixed concept'. Het raakt aan heel wat zaken: economie, kunst, cultuur, milieu, klimaat, inclusie, etc. Het beroert ook heel wat mensen, voor- en tegenstanders, pioniers en kijkers.
Om dit type initiatieven te stimuleren of te ondersteunen moet er dus over al deze grenzen heen gedacht en gehandeld worden; en dat is precies waar Nina Maat voor pleit; want het is net de combinatie en dus kruisbestuiving die initiatieven doet floreren en voor continuïteit kan zorgen.

Als onderneemster streeft Nina Maat met passie een droom na: de opening van een eigen permanent museum. Hiervoor wil ze uiteraard graag de handen in elkaar slaan met beleidsmakers en ze hoopt er ook ondersteuning te vinden en een platform voor samenwerking te vinden. Maar dat blijkt niet evident te zijn. Steden en gemeenten bijvoorbeeld associëren een initiatief als MUCE nog te gemakkelijk met ‘gratis’ en goochelen daarom vooral met incentives zoals media-aandacht en de creatie van een bijzonder netwerk om de onderneemster te overhalen het initiatief ook bij hen uit te rollen. Soms gaat het nog een stapje verder en worden plannen gemaakt om het concept gewoon te kopiëren, zonder dialoog. Het lijkt daarom soms wel alsof het eindresultaat – kunnen uitpakken met dat ene unieke concept als vertaling van ‘beleving in de stad’ – belangrijker is dan de eigenlijke boodschap. 

Stevige wortels - mooie bloemen

Initiatieven die aan de oppervlakte bloeien hebben vaak diepe wortels. Ze zorgen voor authenticiteit en echtheid, en net daarom kunnen ze niet eenvoudig gekopieerd worden. De onderneemster heeft daarom een aantal belangrijke boodschappen voor onze steden en gemeenten die als facilitator veel kunnen betekenen om dit type authentieke initiatieven te stimuleren.

Klein maar fijn

Zowel in de cultuur- als in de milieusector zijn er aantal grote organisaties actief met uitgebreide toegang tot netwerk en ook tot budgetten. Ze bepalen daarom in grote mate mee de koers die gevaren wordt en de thema's die meer prominent aan bod komen. Rondetafelinitiatieven en tentoonstellingen over klimaatgerelateerde thema’s zijn nu bijvoorbeeld nog op één hand te tellen. Toch staan op vandaag al heel wat mensen te wachten op een podium of platform om initiatieven op te zetten rond thema’s die vandaag actueel zijn en waarmee vanuit een maatschappelijke verantwoordingszin eigenlijk niet kan gewacht worden tot morgen. Maar het zijn kleinere initiatieven en dus komen ze maar moeilijk van de grond. Nina adviseert daarom om duurzame relaties op te bouwen met deze kleinere spelers en ze te verankeren in de verschillende werkingen, want ze hebben vaak veel kwaliteit te bieden. Ze zijn klein en fijn, maar kunnen mits de nodige lijm uitgroeien tot schitterende concepten en uitingen.

Dialoog opent werelden

Het is geen groot geheim dat dit type initiatieven, zeker bij opstart, afhankelijk zijn van verschillende ondersteunende impulsen. Ter beschikking stellen van financiële middelen lijkt op het eerste zicht de belangrijkste. Toch kan Nina vanuit de praktijk beamen dat er veel meer manieren zijn om samen te werken dan louter via het voorzien van financiële middelen. Ook materiaal en ruimte bijvoorbeeld kunnen ingezet worden als ondersteuning. Maar het grootste potentieel schuilt in de potentiële synergiën die kunnen ontstaan door met elkaar te praten en te verbinden. Het is dé manier om drempels te overwinnen en meerwaarde te creëren. En hiervoor kan een overheid een belangrijke faciliterende rol spelen.

Starten bij de basis

Niet enkel het bloeiend succes aan de oppervlakte mag tellen, terwijl instellingen en lokale besturen nog te vaak daar op gericht zijn. Ook de fundamenten moeten juist zitten. Verwijzend naar de natuur: zonder goede grond om in te wortelen komt er geen bloem. Een pleidooi dus om aan de basis te beginnen en duurzaamheid in de elk aspect van de organisatie te stimuleren, gaande van de hardware zoals klimaatneutrale gebouwen tot de software zoals creatieve vrijheid, zelfstandigheid, eigenaarschap, diversiteit en inclusie; om een sneeuwbaleffect te creëren,

Kruisbestuiving

In haar boodschap aan steden en gemeenten benadrukt Nina hoe belangrijk cultuur en natuur zijn, niet in het minst in de binnenstad. Als belevingsitem, maar nog meer om de toekomstige vorm van de binnenstad richting te geven, te sensibiliseren, de doelgroepen te verruimen, de identiteit te verrijken, enzovoort. De ideeën die nu nog bij een minderheid aan mensen verscholen zit, kan via de overheden als facilitator en met dialoog als methodiek leiden tot kruisbestuiving en dus een snellere en betere ontwikkeling. Maar dan moet natuurlijk wel gerealiseerd worden dat – net zoals economische functies nu heel erg ondersteund worden – ook andere initiatieven een gelijke kans moeten krijgen. Cultuur is van en voor de burgers. Voor iedereen.