Groningen is voorloper in stadsarchitectuur

Groningen is een voorloper in stadsarchitectuur. Het geheim: houd de bouwgrond in eigen handen, geef de stad terug aan de mensen en schrijf ontwerpwedstrijden uit. 

Ruimte voor jou  

De voorbije zes jaar heeft Groningen vijftig projecten uitgewerkt waarmee de Groningse binnenstad onder het motto 'Ruimte voor jou' de afgelopen zes jaar is vernieuwd. Wanneer je door de stad loopt ontdek je vrij snel dat al deze plekken samen een steeds groter wordende groene zone vormen gericht op trage weggebruikers. Groningen wordt dan ook vaak als een voorbeeldstad omschreven, niet in het minst door het boekje dat stadsbouwmeester Jeroen De Willigen (2015 - 2021) publiceerde. Groningen kan zo rekenen op heel wat nationale en internationale belangstelling, onder andere van Karlsruhe, Bremen en Gent, en geldt dus als inspiratie voor andere kleine en middelgrote steden.

“Als Kopenhagen trots meldt dat 30 procent van alle verkeersbewegingen daar per fiets plaatsvindt, moet ik daar een beetje om lachen: in Groningen is dat 60 procent”, zegt De Willigen. “De 15-minutenstad - een term die de Parijse burgemeester Anne Hidalgo in haar verkiezingscampagne lanceerde - waarbij alle essentiële voorzieningen binnen een kwartier wandelen of fietsen van de woonplaats liggen, is hier allang een feit”.

Al bouwend de toekomst vormgeven

Maar hoe werd dit alles aangepakt? En wat kunnen Vlaamse steden daarvan leren? Het was alvast een werk van lange adem dat teruggaat tot zeker eind jaren '70 wanneer een nieuw verkeerscirculatieplan werd gepresenteerd. Het toenmalige doel was duidelijk: Groningen moest autoluw worden. Dit in schril contrast met bijvoorbeeld de stad Utrecht, waar de Catharijnesingel deels plaats moest ruimen voor een snelweg. Met de bouw van het randstedelijke winkelcentrum Westerhaven transformeerde Groningen de volledige zone in de rand tot een bruisende buurt.

De bouw van Westerhaven ging aanvankelijk ten koste van het eigenlijke centrum rondom de Grote Markt. Dit probleem werd nadien verholpen met de grondige transformatie van de oostwand van de Grote Markt en de komst van het Forum-gebouw achter het marktplein. Dit cultuurcomplex herbergt onder meer de openbare bibliotheek, het filmhuis, een stripmuseum, een atrium en horecazaken. Architecturaal werd alles georganiseerd rond het atrium dat als het ware als een verticale straat fungeert. Door voldoende aandacht te schenken aan de publieke ruimte in de directe omgeving creëerde het stadsbestuur ook sfeer en gezelligheid.

Ook op de Grote Markt zelf werden de nodige ingrepen voorzien, maar desondanks oogt het plein niet echt gezellig. Daarom worden onder meer bijkomende bomen, bankjes, een waterpartij en nieuwe bestrating voorzien. Een autoluwe stad vereist dus veel en continue inspanningen om aantrekkelijk te worden en te blijven.

Ontwerpwedstrijden

Met mooie bestrating alleen ben je er nog niet. Het zijn immers de gebouwen die de openbare ruimte vormen. De Groningse architect Jurjen van der Meer deed in de jaren '80 een oproep om de stad te benaderen als een samenhangend stelsel van openbare ruimten.

Dit leidde tot vernieuwende projecten die tot stand konden komen dankzij de architectuurcompetities die Groningen veelvuldig organiseert. Het idee daarbij is dat er gekozen wordt op basis van het beste plan, in plaats van de laagste prijs en een bepaalde omzet en ervaring die vereist is bij traditionele aanbestedingen. Op die manier kwam bijvoorbeeld het jonge bureau NL Architects in 2007 als winnaar uit de bus voor de prestigieuze opdracht voor de bouw van het Forum. 

Grondpositie

Wie vertrouwd is met stadsontwikkeling kent ook de financiële kant: blijven bouwen en bijsturen kost geld. Gelukkig kan Groningen beschikken over een aantal troeven die al van oudsher deel uitmaken van de beleidsvisie. De belangrijkste is misschien wel dat de gemeente eigenaar is van heel wat gronden en panden, vaak op strategische locaties. Door weldoordacht te verkopen vloeit er niet alleen geld naar de gemeentekas, maar behoudt het stadsbestuur ook de regisseursrol waardoor het ruimtelijke en architecturale kwaliteit kan laten primeren op winst. 

Nooit gedaan

Dat het Groningen ruimtelijk voor de wind gaat is geen reden om achterover te leunen: een stad is nooit af. Na de west- en oostzijde van de Grote Markt is nu de noordzijde aan de beurt, met onder meer een multifunctioneel complex met een markthal, werkplekken en woningbouw. Aan de noordwand bevindt zich ook de voormalige bibliotheeksite die nu in handen is van de plaatselijke universiteit. Op termijn zal daar de rechtenfaculteit gehuisvest worden.

Met de verbouwing van het station wordt geïnvesteerd in openbaar vervoer, terwijl met de vernieuwing van de A7 een streep wordt gezet onder het autostadtijdperk. Waar de stadsrand voorheen doormidden gesneden werd door een enorm viaduct, verdwijnt het autoverkeer nu onder de grond om ruimte te creëren voor de aanleg van een park. Ook hier heeft een ontwerpprijsvraag geleid tot een opmerkelijk bouwproject: het Geheugenbalkon, een knalrode uitkijktoren die zicht biedt op de spectaculaire verbouwingsoperatie. Leuk detail: in het bouwwerk hebben de ontwerpers van Studio LA een stuk van het oude viaduct verwerkt.