Met nudging naar een schonere stad

Nudging?

De term nudging is afkomstig uit de gedragspsychologie en werd voor de eerste keer beschreven rond 2008. Nudging is een motivatietechniek die mensen op een subtiele manier stimuleert om bepaalde gewenste keuzes te maken. Het gaat om het beïnvloeden van het gedrag van mensen op een voorspelbare manier, door hen onbewust en ongedwongen te sturen. Een nudge is dus eigenlijk een kleine aanpassing of verandering in de omgeving waarin een keuze plaatsvindt, bedoeld om op onbewust niveau die keuze te beïnvloeden zonder keuzevrijheid weg te nemen. Het doel is om mensen een 'duwtje' in de goede richting te geven, zonder expliciete geboden of verboden op te leggen.

Geslaagd experiment in Rotterdam

Malte Dewies, een onderzoeker aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, is gespecialiseerd in nudgingtechnieken. In een baanbrekend onderzoek toont hij aan hoe eenvoudige tactieken burgers kunnen motiveren om bijvoorbeeld hun straten schoon te houden. Hij lanceerde hiervoor een experiment in Rotterdam. Bewoners ontvingen stickers met "Ik houd onze straat schoon" om bij hun voordeur te plaatsen. Deze stickers fungeerden als een dagelijkse herinnering en publieke toezegging. De impact was indrukwekkend: een vermindering van maar liefst twee derde in het aantal afvalzakken naast containers.

Samenwerking

Dewies belicht het belang van de samenwerking tussen wetenschap en lokale overheid. "Als interne adviseurs voorzagen we beleidsmakers van oplossingen, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, afgestemd op specifieke problemen", legt hij uit. Dankzij deze aanpak werden in totaal 25 succesvolle projecten gerealiseerd, variërend van afvalbeheer tot sociale kwesties.

Nudged by Nose in Genk

Ook in Genk heeft het stadsbestuur nudging gebruikt om zwerfvuil en sluikstorten in een aantal winkelstraten aan te pakken. Na 8 maanden maakt schepen van Duurzaamheid Toon Vandeurzen de balans op. "In onze strijd tegen zwerfvuil hebben we een experiment met 13 proeven uitgevoerd", zegt Vandeurzen. Hij wijst onder meer op het unieke 'Nudged by Nose'-project, waarbij vogelhuisjes met citroengeur op strategische locaties in de Stalenstraat werden geplaatst. "Deze geur zet mensen onbewust aan tot schoner gedrag. Geur is ons sterkste zintuig en citroen wordt geassocieerd met netheid”, aldus Vandeurzen.

Bewegingssensoren

De stad heeft ook installaties met bewegingssensoren en afbeeldingen van ogen geïnstalleerd op de gratis parking in de Stalenstraat. "Dit creëert een gevoel van controle en ontmoedigt sluikstorten", voegt Vandeurzen toe.

Opmerkelijke daling

Andere opvallende maatregelen zijn het plaatsen van grote sigarettenpeuken in het stadscentrum om rokers aan te moedigen hun peuken correct weg te gooien, grondmarkeringen die de locatie van vuilnisbakken aanduiden en portretfoto's van handelaars die vragen om hun straat schoon te houden. Volgens Vandeurzen hebben deze initiatieven geleid tot een opmerkelijke daling van het zwerfvuil in zones waar de actie loopt. De focus lag op de gekende winkelgebieden: Stalenstraat, Vennestraat, Hoevenzavellaan en het centrum. “Omdat daar natuurlijk ook het meeste passanten zijn en het probleem ook het grootst was. Uit eerste metingen zien we een daling van afval tot 80 procent”, aldus de schepen.

Inzet van camera’s

Een van de nudging toepassingen tegen sluikstorten in Genk is een project met slimme camera's en kunstmatige intelligentie (AI). Deze geavanceerde camera's zijn geïnstalleerd op strategische plekken om automatisch te detecteren wanneer iemand afval achterlaat. Dit innovatieve systeem biedt een doeltreffende methode om milieuvervuiling aan te pakken en overtreders te identificeren. Het Genkse project illustreert een belangrijke verschuiving in de aanpak van stedelijk afvalbeheer. Burgemeester Wim Dries van Genk benadrukt: "Vroeger kostte het veel tijd om camerabeelden te analyseren. Met AI kunnen we nu veel sneller en doelgerichter ingrijpen." Dankzij de verzamelde data kunnen in de toekomst ook nieuwe doelgerichte initiatieven opgezet worden.

Gratis expo

Het gebruik van nudges is vrij nieuw en de eerste resultaten in Genk zijn veelbelovend. De nudge-campagne wordt daarom ondersteund met een gratis expo. Gedurende twee maanden (tussen 11/12/2023 en 09/02/2024) presenteert de stad de werking en de resultaten van de verschillende nudges. Schepen Erhan Yilmaz benadrukt alvast dat de stad de Genkenaars zo wil informeren maar ook activeren om bij te dragen tot een proper Genk. De expo richt naar inwoners en bezoekers maar ook lokale besturen kunnen er inspiratie komen opdoen. 

Sociaal wenselijk gedrag

Nudging en ondersteunende technologische innovaties gaan hand in hand met ethische overwegingen. Sommige critici uiten hun zorgen over de mate waarin deze technieken de persoonlijke vrijheid kunnen beïnvloeden. Dewies en andere deskundigen wijzen er echter op dat nudging bedoeld is om sociaal wenselijk gedrag te bevorderen, zonder de keuzevrijheid in te perken. Het effect van nudging wordt bevestigd door de positieve resultaten die zowel in Rotterdam als in Genk zijn vastgesteld. Deze aanpak heeft geleid tot aanzienlijke verbeteringen in de openbare ruimte. Het blijft echter een uitdaging om de juiste balans te vinden tussen sturing en zelfbeschikking.

Breed toepassingsveld

De inzichten uit nudgingonderzoek kunnen zeer breed toegepast worden. Steden over de hele wereld staan voor vergelijkbare uitdagingen op het gebied van milieu, veiligheid, routing, duurzaamheid, openbare orde, enzovoort. Maar ook bijvoorbeeld het stimuleren van sociale contacten, het kiezen voor gezonde opties of het maken van bepaalde mobiliteitskeuzes behoren tot de mogelijkheden. Nudging is zo een veelbelovend instrument om het gedrag van burgers op een positieve manier te beïnvloeden.