Utrecht zet de standaard: bijvriendelijke bushokjes en het belang van stedelijk groen

Groene bushokjes

Het concept van groene daken op bushokjes is eenvoudig. Door de daken te voorzien van vetplanten zoals sedum, wordt de biodiversiteit bevorderd. Vooral bijen worden hier flink mee geholpen, maar de voordelen van de groene daken reiken veel verder. Naast het voorzien in nectar en pollen, helpen ze bij het reguleren van de temperatuur in stedelijke gebieden door regenwater vast te houden en de lucht te zuiveren van kleine stofdeeltjes. Bovendien verlengen ze de levensduur van de bushokjes, omdat de planten bescherming bieden tegen weersinvloeden.

Lokale en internationaal erkenning

De populariteit van Utrechts groene bushokjes blijft niet beperkt tot Nederland. In december 2020 organiseerde de Nederlandse ambassade in Sri Lanka samen met de lokale bijenliefhebbersvereniging Greenrange een online evenement voor studenten om te leren over de Utrechtse groene daken en het beroemde bijenhotel langs de A2. Utrechts Stadsecoloog Anne Nijs en Maurice Prijs, hoofd van de afdeling vergunningen, toezicht en handhaving van gemeente Utrecht; spraken met meer dan 75 studenten over de voordelen van groene daken en het bijenhotel. Het feit dat een stad meer dan 8.000 kilometer verderop geïnteresseerd is in Utrechts aanpak toont aan hoe ver het initiatief reikt. De Sri Lankaanse studenten wilden niet alleen meer leren over de werking van de groene daken, maar ook over de plannen om de vegetatie nog verder te optimaliseren voor bijen. Nijs deelde tijdens het evenement een opmerkelijke bevinding uit Zwitsers onderzoek: “Uit onderzoek blijkt dat het bezoek van bijen twee keer zo hoog kan zijn door meer diversiteit aan plantensoorten op de bushokjes aan te brengen.” Dit suggereert dat er nog meer mogelijkheden zijn om het succes van de groene daken te vergroten door het planten van verschillende soorten bloemen die aantrekkelijk zijn voor bijen.

Sneeuwbaleffect

Sinds de lancering in 2019 hebben de 316 bushokjes met groene daken niet alleen media-aandacht gekregen, maar ook een directe invloed gehad op de stadsbewoners. “Veel mensen besloten sedum of andere planten op hun eigen daken te zetten”, aldus Nijs. Ze legt uit dat deze daken voedsel bieden aan bijen en andere insecten, die het in de stad vaak moeilijk hebben door een gebrek aan biodiversiteit en geschikte nestelplekken.

Bijenhotel

Naast de bushokjes heeft Utrecht ook indruk gemaakt met het bijenhotel dat langs de A2 staat. Dit 28 meter hoge stalen kunstwerk in de vorm van een honingraat biedt onderdak aan 200 nestkasten voor bijen en vlinders. Het bijenhotel is omgeven door een 7.000 vierkante meter grote bloemweide met meer dan 40 inheemse plantensoorten, die speciaal zijn geselecteerd om de bijen te voeden en te ondersteunen.

Inclusieve aanpak

Het bijenhotel is niet alleen een plek voor bijen, maar speelt ook een sociale rol. De nestkasten werden namelijk gemaakt door mensen uit Utrecht met een afstand tot de arbeidsmarkt, wat het project ook een maatschappelijk aspect geeft. Deze combinatie van ecologie en sociale betrokkenheid heeft ervoor gezorgd dat het bijenhotel een symbool is geworden van Utrechts inzet voor biodiversiteit en inclusiviteit.

Bijenhoofdstad van Europa?

Utrecht rust niet op haar lauweren. De stad heeft de ambitie om de bijenhoofdstad van Europa te worden. Daarvoor wordt ingezet op bijkomende initiatieven. De lokale politieke partij Stadsbelang Utrecht heeft een voorstel ingediend om het aantal soorten wilde bijen in de stad te vergroten van 136 naar 150 tegen 2025. Onderdeel van dit plan is het uitbreiden van groen in de stad, het aanleggen van meer bijenhotels en het verspreiden van inheemse zadenmengsels onder bewoners. Een van de meer controversiële maatregelen in het voorstel is de kap van 250 bomen aan de Heldammersingel. Dit zou nodig zijn om de biodiversiteit te verbeteren. De platanen die daar nu staan bieden weinig ecologische waarde, en worden daarom best vervangen door bomen die aantrekkelijker zijn voor insecten en andere dieren.

Effect van stedelijk groen 

In 2023 onderzocht Erik Verhagen, een student Global Sustainability Science aan de Universiteit Utrecht, hoe de locatie van bushokjes invloed heeft op de aantrekking van bijen. De bevindingen waren opvallend: niet alle groene bushokjes zijn even succesvol in het aantrekken van bijen. Bushokjes die zich in een groene omgeving bevinden, zoals nabij parken of plantsoenen, trekken aanzienlijk meer bijen aan dan bushokjes in sterk verstedelijkte gebieden zonder groen in de buurt. Verhagen ontdekte dat de nabijheid van ander groen essentieel is voor het succes van deze daken. De effectiviteit is dus beduidend groter wanneer de directe omgeving van de bushokjes al groen is. Dit impliceert dat bijkomende vergroening een exponentieel effect kan hebben.

Kritiek en toekomstplannen

Niet iedereen is even enthousiast over alle aspecten van de vergroening. Zo zijn er vragen bij de locatie van het bijenhotel langs de A2, een drukke snelweg die volgens sommigen niet de meest bijvriendelijke omgeving biedt. Ze vinden dat dergelijke initiatieven soms lijken op greenwashing, waarbij kleinschalige groensuccessen worden gebruikt om de teloorgang van grote stedelijke groene ruimtes te verbergen. Anderen, zoals imker Sonne Copijn, zijn enthousiast over de plannen van Utrecht, maar pleiten voor nog ambitieuzere doelen. Copijn stelt dat het beperken van het aantal soorten wilde bijen tot slechts 150 onvoldoende is en dat er ruimte is om nog meer soorten te ondersteunen. Ze benadrukt ook het belang van gefaseerd maaien en het gebruik van lichte machines om de nesten van bijen niet te beschadigen.

Bijenvriendelijke gemeente

Ook in Vlaanderen zijn verschillende steden en gemeenten bezig met het creëren van een ‘bijenvriendelijke gemeente’. In 2024 werden Brugge en Izegem gekroond tot Bijenvriendelijkste gemeente uit een indrukwekkend deelnemersveld van 88 gemeenten. In dit artikel worden hun acties en initiatieven besproken. Wil je zelf aan de slag? Ook deze inspiratiegids biedt alvast heel wat praktische tips en voorbeelden.