Voedsel als verbindende factor voor placemaking en stadstransformatie

Placemaking is een innovatieve benadering binnen stedelijke planning die de laatste jaren overal in de wereld aan terrein wint. Het concept richt zich op het transformeren van publieke ruimtes tot plekken waar mensen zich graag bevinden. Hierbij spelen de unieke kwaliteiten en behoeften van de lokale gemeenschap een cruciale rol. Het vertrekt dus van de behoeftes van onder uit. En wat verbindt mensen beter dan voedsel? In steden als Antwerpen, Brussel, Gent en Leuven zijn er initiatieven die placemaking en voeding combineren, met veelbelovende resultaten.

Wat is placemaking?

Er zijn verschillende definities van placemaking in omloop. In de essentie draait placemaking om het ontwerpen en/of inrichten van openbare ruimtes die de sociale interactie bevorderen en de leefbaarheid van steden verbeteren. Belangrijke principes hierbij zijn:

1. De gemeenschap als expert: Lokale bewoners en gebruikers worden betrokken bij het ontwerp- en ontwikkelproces.
2. Creëren van een plek, niet slechts een ontwerp: De nadruk ligt op hoe een ruimte functioneert en beleefd wordt.
3. Samenwerking en participatie: Verschillende stakeholders werken samen om een gedragen project te realiseren.
4. Observeren en aanpassen: Het gebruik van de ruimte wordt geanalyseerd, waarna aanpassingen worden doorgevoerd om de plek aantrekkelijker te maken.

Voeding als verbindende factor

Voeding is universeel en verbindend. We komen samen rond voeding, identiteiten van gemeenten, regio’s of landen hangen ermee samen en het is onderwerp van heel wat ondernemerschap. Het is een uitstekende voedingsbodem voor placemaking en biedt bovendien ook functionele voordelen. 

Voorbeelden uit eigen land

Pakt (Antwerpen)

Op de daken van een oud pakhuis in Antwerpen bevindt zich een unieke stadsboerderij. Pakt combineert stadslandbouw met gemeenschapsvorming. Biologische groenten, fruit en kruiden worden geteeld op 1.900 m² dakoppervlak. Lokale bewoners en ondernemers komen hier samen om ideeën uit te wisselen, workshops te volgen en te genieten van verse producten. Het project versterkt niet alleen de sociale cohesie in de buurt, maar biedt ook een duurzaam antwoord op stedelijke uitdagingen.

CollectMet (Brussel)

CollectMet verzamelt elke zondag onverkochte groenten en fruit op de markten van Brussel. Deze voedseloverschotten worden herverdeeld naar mensen in kwetsbare situaties. Vrijwilligers zorgen voor de logistiek en de distributie, terwijl het initiatief een laagdrempelige ontmoetingsplek biedt waar mensen uit verschillende achtergronden samenkomen. CollectMet verkleint niet alleen de voedselverspilling, maar versterkt ook de sociale banden in de Brusselse wijken en stimuleert gezond(er) eten.

Gent en Garde (Gent)

Gent was in 2013 de eerste Belgische stad met een eigen voedselstrategie: Gent en Garde. Deze strategie bevordert een korte, duurzame voedselketen, toegankelijkheid van gezond voedsel en de strijd tegen voedselverspilling. Initiatieven zoals Foodsavers Gent, die voedseloverschotten herverdelen via sociale organisaties, en het Restorestje, dat restaurantbezoekers stimuleert om hun restjes mee naar huis te nemen, hebben Gent op de kaart gezet als pionier in duurzaam stedelijk voedselbeleid.

Robin Food (Leuven)

Robin Food in Leuven zet voedseloverschotten om in gezonde, betaalbare maaltijden voor kwetsbare groepen. Dit sociale project biedt niet alleen een oplossing voor voedselverspilling, maar creëert ook werkgelegenheid en sociale participatie. Door voedsel als bindmiddel te gebruiken, versterkt Robin Food de veerkracht van de gemeenschap en bevordert het inclusiviteit.

Internationale inspiratie

La REcyclerie in Parijs

La REcyclerie, gelegen in een voormalige spoorwegterminal in het hart van Parijs, is een voorbeeld van hoe een ongebruikte stedelijke ruimte kan worden getransformeerd tot een bruisend centrum van gemeenschap en duurzaamheid. Deze multifunctionele plek combineert een café, moestuin en educatieve ruimte om duurzaamheid en hergebruik te promoten. Regelmatig worden workshops georganiseerd over thema’s zoals voedselproductie, fermentatie en koken. De focus ligt op het verbinden van mensen via voeding en het creëren van een inclusieve ruimte waar iedereen kan deelnemen. Door deze herbestemming van een iconisch gebouw is La REcyclerie niet alleen een ontmoetingsplek, maar ook een symbool van stedelijke heropleving en duurzame ontwikkeling.

Prinzessinnengarten in Berlijn

Midden in de bruisende stad Berlijn is Prinzessinnengarten ontstaan als een tijdelijk gemeenschappelijke tuin op een braakliggend stuk grond. Tussen 2009 en 2020 werden hier groenten en kruiden geteeld door bewoners uit de omgeving. Ook workshops en buurtfeesten werden georganiseerd. Wat begon als een experiment in stadslandbouw, is ondertussen uitgegroeid tot volwaardige initiatieven op twee locaties die onafhankelijk van elkaar werken: Prinzessinnengarten Moritzplatz en Prinzessinengarten Kollektiv Berlin.  Vanuit beide initiatieven worden samenwerkingen opgezocht met andere organisaties om samen te bouwen aan betere en inclusievere buurten. 

The People’s Kitchen in Brixton

Brixton People’s Kitchen werd opgericht in 2011 vanwege een gebrek aan sociale cohesie en plekken waar de bevolking samen kon komen. Een eerste actie was het organiseren van lunchmomenten op parkeerplaatsen, in parken of op scholen. Samen koken, eten en ontmoeten stond centraal.  Ondertussen werd ook een keuken op fietswielen gebouwd, werden verschillende pop-ups geopend en ontstond een café dat zich richt naar de oudere mensen in de gemeenschap. De volgende stap is het openen van een winkel die door de hoge huurprijzen in Brixton zelf in de nabijgelegen kern van Vauxhall gelegen zal zijn. The People’s Kitchen bewijst dat eten meer is dan alleen voeding; het is een krachtig middel om gemeenschappen te verbinden en stedelijke ruimtes nieuw leven in te blazen op tijdelijke, mobiele of vaste locaties.