Een octrooi (ook wel patent of brevet genoemd) is een exclusief recht op een uitvinding waarmee je een ander kunt verbieden de uitvinding commercieel toe te passen in een bepaald rechtsgebied, gedurende een bepaalde periode. In het algemeen kan er worden gesteld dat een uitvinding een technische oplossing is voor een bepaald probleem. Het kan gaan om een product of een procedé of een specifieke toepassing. Een uitvinding is octrooieerbaar indien zij nieuw, industrieel toepasbaar en het resultaat van uitvinderswerkzaamheid is. Zo bestaan er octrooien op opvouwfietsen, bouwmaterialen…

Zelfs voor software werden ook beperkte mogelijkheden gecreëerd binnen de octrooiwetgeving.

Verkennende octrooisearch

Een octrooi geeft jou dus exclusieve rechten, maar omgekeerd bestaan er ook al heel veel octrooien, een onderzoek naar de bestaande octrooien je helpen of zelfs inspireren.  Met een verkennende octrooisearch kan je de ‘state of the art’ na gaan. Dit kan via de gratis toegankelijke Espacenet of via andere gratis of betalende databanken. Dit onderzoek kan je zelf doen, via een octrooigemachtigde of de FOD economie, Dienst Intellectuele Eigendom. Er bestaan verschillende onderzoeken: 

• Freedom to operate: een onderzoek of je jouw product op de markt kan brengen, zonder inbreuk te plegen op rechten van anderen
• Octrooieerbaarheidsanalyse: een onderzoek in welke mate voldaan wordt aan de octrooivoorwaarden om zelf een octrooi te nemen

Zulke onderzoeken zijn belangrijk en nuttig, het zou immers jammer zijn om na heel wat investeringen in tijd en geld te ontdekken dat iemand anders jou voor was en een idee dat jij in gedachten had uitwerkte én beschermde. 

Wist je dat VLAIO regelmatig gratis opleidingen geeft voor het zoeken in Espacenet? Via onze eventkalender vind je meteen waar en wanneer er zo’n opleiding plaatsvindt. Of, beter nog, abonneer je op onze nieuwsbrief. Daarin nemen we deze opleidingen ook op.

Een handige gids voor de indiening van een Belgisch octrooi

Via deze link vind je een gids voor de gebruiker van het Belgische systeem over octrooien en aanvullende beschermingscertificaten: de gids bevat o.a. een handige toolbox met een kort overzicht van hoe je een Belgisch octrooi kunt verkrijgen en praktische checklists voor het opstellen en indienen van een octrooiaanvraag in België. Een heel handig document voor indieners van octrooien met een ruim aanbod informatie. 

Wat zijn de voordelen van octrooiering?

Een sterk octrooi kan voor een onderneming waarde hebben én heel wat waard zijn. Een zwak octrooi weinig of geen. Voor bedrijven met weinig of geen ervaring met octrooien zetten we de pro’s en contra’s op een rij.

• Exclusiviteit: een octrooi geeft het monopolie voor je innovatie in een bepaald geografisch gebied. Een octrooi biedt je de mogelijkheid om je markt af te schermen.
• Afschrikkend effect: octrooien kunnen je concurrenten afschrikken, zodat ze je niet of minder snel zullen kopiëren. Ze weten immers dat je een (rechts)zaak tegen hen kan aanspannen.
• Marketing meerwaarde en imago: de vermelding ‘patent pending’ of ‘patented’ op je producten kan als marketinginstrument ingezet worden. En sowieso versterkt een octrooi en/of een octrooiportfolio het imago van je onderneming.
• Gunstige fiscaliteit: de netto-inkomsten die voortvloeien uit octrooi(aanvragen) kunnen tot 85% vrijgesteld worden van belastingen. Dit heet de ‘innovatieaftrek’.
• Risicokapitaal: verschaffers van risicokapitaal zijn uiterst gevoelig voor het aspect Intellectuele Eigendom. Een  octrooi(portfolio) is dus een zeer sterk punt als je risicokapitaal zoekt.
• Balans: Intellectuele eigendomsrechten in het algemeen en octrooien in het bijzonder kunnen geactiveerd worden en versterken daarmee de balans. Kies je ervoor om O&O in het algemeen te activeren, dan komt je in aanmerking voor investeringsaftrek (meer info over de investeringsaftrek) of belastingskrediet (meer info over belastingskrediet). De geactiveerde IE (octrooien, merknaam,..) vallen hier dus mee onder.

Wat zijn de nadelen van octrooiering?

• Zichtbaarheid: Elke octrooi(aanvraag) wordt gepubliceerd. Daarmee maak je je uitvinding de facto bekend. Je loopt het risico ook je concurrenten slimmer te maken. Het is dus weinig zinvol om een octrooi te nemen als het moeilijk of onmogelijk is om eventuele overtreders op te sporen. Bij productieprocessen waarbij de toegepaste technologie niet te zien of herkennen is aan het eindproduct dat op de markt komt, is dat vaak het geval. Geheimhouding is hier het betere alternatief.
• Kostprijs: octrooien kosten geld. En dus is de vraag hoeveel een mogelijk monopolie jouw onderneming waard is. Dit is een moeilijke afweging van kosten t.o.v. mogelijke opbrengsten. 
  • Belgische octrooiaanvraag: € 5.000 tot € 7.000. Je krijgt eveneens een nieuwheidsonderzoek (search report) van EPO. Dat biedt een goede inzage in je freedom-to-operate.
  • Europese octrooiaanvraag + instandhouding in +/- 8 landen gedurende 10 jaar: € 30 à 35.000.
  • Opereer je wereldwijd en wil je een actieve octrooistrategie voeren met licenties? Dan is een PCT-procedure aangewezen. Prijs: € 50.000 afhankelijk van het aantal gekozen landen over een periode van +/- 10 jaar. De kosten lopen stelselmatig op. Je betaalt dus niet de totale kostprijs van bij het begin. Je kan op elk moment kiezen om er mee te stoppen (dit geldt trouwens voor alle procedures).
• Race tegen de klok: Soms speelt de timing in je nadeel. Toon je je innovatie op een beurs? Wordt erover gepubliceerd of wordt ze op een  andere manier openbaar gemaakt? Dan is het zaak om je octrooi op heel korte tijd in te dienen.
• Juridische geschillen: Het handhaven van octrooien gaat meestal ook gepaard met kosten (en tijd) voor advocaten. Een octrooi geeft je een recht, maar je moet het wel zelf afdwingen of verdedigen. Deze juridische kosten draag je zelf. Je moet zelf actie ondernemen als iemand anders je octrooi schendt. Bedenk dat je ook zelf aangeklaagd kan worden door bijvoorbeeld je concurrenten. Maar dit kan natuurlijk ook gebeuren als je geen octrooi hebt.

Een octrooi bewijst verder dat je als kmo ernstig bezig bent. En dat wekt vertrouwen. Bij zakenpartners, bij potentiële klanten, bij leveranciers, maar zeker ook bij potentiële investeerders. In de VLAIO-podcast ‘IE, tips en tricks”, stelt VLAIO IE-experte Elke De Rijck: “Als bedrijfsadviseur van VLAIO begeleid ik vaak technologische bedrijven. En dan merk ik dat intellectuele eigendom vaak een hefboom is naar verdere samenwerking met grotere spelers in de markt die interesse hebben in die specifieke technologie. Soms leidt dat zelfs tot overnames.”

Een grondig overzicht van wat intellectuele eigendomsrechten voor jouw innovaties en jouw kmo kunnen betekenen vind je in ons patent boekje.

Volg je een actieve of passieve strategie?

Je kan bij octrooiering een actieve of een passieve strategie hanteren. Ook die hebben voor- en nadelen, die je best even in ogenschouw neemt:

• Bij een passieve strategie vraag je een octrooi aan die je freedom-to-operate vrijwaart. Je octrooi zorgt er m.a.w. voor dat je niet (of moeilijker) kan aangevallen worden door derden. Schendt iemand je octrooi(aanvraag), dan kan je hem/haar gewoon laten doen. Bijvoorbeeld omdat je ervan overtuigd bent dat je binnenkort toch weer iets nieuws of een verbeterde versie zal uitbrengen. Dergelijke passieve strategie levert je de minste kopzorgen op. Meestal blijft deze strategie beperkt tot de octrooiaanvraag. Na het verkrijgen van het nieuwheidsrapport stopt de procedure.
• Bij een actieve strategie, daarentegen, handhaaf je je rechten op de meest strikte wijze. Je volgt elke schending op, eventueel met advocaten. Ben je bijvoorbeeld van plan om met licenties (royalties) te werken? Dan ben je nagenoeg verplicht om deze strategie te volgen.'

Ben je van plan om met licenties (royalties) te werken? Dan ben je nagenoeg verplicht om een actieve strategie te volgen, waarbij je elke schending op je rechten strict opvolgt.

Unitair octrooi: gevolgen voor niet-octrooihouders/nemers

Zelfs al neem je zelf geen octrooien, toch kan de komst van het Europees octrooi met eenheidswerking (ook unitair of eenheidsoctrooi genoemd) ook bij jou roet in het eten gooien. Het unitair octrooi heeft immers gevolgen voor zowel octrooihouders als niet-octrooihouders. Dit unitair octrooi is van kracht in een groot deel van de Europese Unie vanaf 1 juni 2023. 

Meer duiding m.b.t. de gevolgen van het nieuwe systeem voor octrooihouders en kandidaat-octrooinemers lees je in een bijkomend artikel. Hieronder focussen we in de eerste plaats op organisaties en ondernemingen die geen historiek hebben van octrooibescherming en/of geen plannen hebben om over te gaan tot octrooibescherming. 

Wat is een octrooi? Hoe vraag je dit aan?

Met een octrooi, ook bekend onder de Engelstalige benaming ‘patent’, kan je een technische vinding beschermen op voorwaarde dat die technische uitvinding nieuw, inventief en industrieel toepasbaar is. Octrooibescherming krijg je echter enkel in de landen waar je octrooi aangevraagd is en ook effectief verleend of gevalideerd wordt. 

Wil je bescherming in één land, dan kan je je beperken tot de aanvraag van een nationaal (bijvoorbeeld een Belgisch) octrooi. Wil je je uitvinding beschermen in verschillende landen, dan kan je via de Europese octrooiaanvraagprocedure (EP-procedure) via één centrale indieningsprocedure octrooibescherming aanvragen bij het European Patent Office (EPO). Belangrijk om weten is dat het EPO geen instelling is van de Europese Unie, en er dus ook landen lid zijn die geen deel uitmaken van de Europese Unie, zoals bijvoorbeeld Groot-Brittannië en Zwitserland. De huidige EP-procedure voorziet dat je na verlening van dit octrooi kiest in welke landen je wenst dat je octrooi gevalideerd wordt. Dit zijn maximaal 39 landen die lid zijn van het EPO. Je verkrijgt met andere woorden 1 centrale verlening, die uiteenvalt in een bundel van nationaal gevalideerde octrooien naar keuze. De validatie per land, later ook de instandhoudingstaksen per land, de kosten van nodige vertalingen en vaak ook bijkomende kosten van meerdere octrooigemachtigden zorgen ervoor dat het EP-octrooi gepaard gaat met een steeds hogere kost wanneer men bescherming wenst in steeds meer verschillende landen.

Welke veranderingen brengt het unitair octrooi mee? 

Het unitair octrooi gaat gepaard met een procedure waar de octrooiaanvrager bij de verlening van het unitair octrooi automatisch octrooibescherming zal genieten in alle EU-landen die tot deze regeling zijn toegetreden. Er is dus geen individuele aanduiding noch validatie meer nodig per land. Voorlopig betreft de octrooibescherming van het eenheidsoctrooi het gebied van 18 EU-landen (zie verder), doch deze groep zal gestaag groter worden. Enkel Spanje en Kroatië staan buiten deze regeling en zullen ook in de toekomst niet toetreden tot het systeem. 

Omwille van de reeds genoemde hogere kosten verbonden aan het EP-octrooi en ook de te beperkte afzetmarkt van België wordt ons land (in tegenstelling tot de grotere industrielanden) vaak niet aangeduid voor octrooibescherming via de klassieke EP-octrooiprocedure. Een en ander heeft als gevolg dat veel EP-octrooien dan ook niet geldig zijn in België. In België heerste er m.a.w. vaak een vrije(re) competitie en hebben de ondernemingen actief in België een grotere freedom to operate (wat betekent dat je vrijheid heb om je eigen product/dienst/proces te commercialiseren, zonder dat je inbreuk maakt op octrooien van derden). Met de komst van het unitair octrooi wordt deze realiteit omgegooid, omdat (wanneer men een unitair octrooi kiest) een toegekend unitair octrooi ook geldig zal zijn in België.

Het unitair octrooi gaat ook gepaard met het eengemaakt octrooigerecht (UPC). Deze juridische instantie zal beslissingen nemen over zowel unitaire octrooien als Europese octrooien zonder eenheidswerking (‘klassieke’ Europese octrooien). Voorheen werden octrooigeschillen steeds behandeld door verschillende nationale rechtbanken, wat leidde tot uiteenlopende juridische uitspraken. Met het UPC zal er één uitspraak zijn die alvast geldig is in 18 lidstaten. Ben je eigenaar van een ‘klassiek’ Europees octrooi en onderneem je geen actie, dan is het nieuw eengemaakt octrooigerecht dus ook automatisch bevoegd voor deze bestaande Europese octrooien. Dit brengt het risico met zich mee dat je je 'klassiek' Europees octrooi in 18 lidstaten kan verliezen, maar het biedt ook betere handhavingsmogelijkheden in die lidstaten. Als je niet wilt dat je zulke octrooien onder de bevoegdheid van het eengemaakt octrooigerecht valt, moet je een "opt out" aanvragen. Unitaire octrooien vallen altijd onder het UPC en kunnen niet worden uitgesloten

Waarom is dit alles belangrijk zelfs als je zelf geen octrooien neemt?

Vermits de kans nu veel groter wordt dat octrooibescherming zal gelden op Belgisch grondgebied is het nu, meer dan ooit, belangrijk dat innovatieve ondernemingen en organisaties ten laatste vóór het voeren van exploitatie-activiteiten hebben nagekeken of er voor de eigen activiteiten belemmerende octrooien bestaan of octrooiaanvragen lopende zijn. Dergelijk nazicht doe je in octrooidatabanken, zoals bv. de Espacenetdatabank (zie verder). Idealiter gebeurt dit nazicht op geregelde tijdstippen en ook al op een vroeg tijdstip, d.i. bij het prille begin van een innovatie en dus eigenlijk zelfs bij het zoeken naar oplossingen voor een technisch probleem waar men mee kampt. Naast het vinden van zeer waardevolle informatie en documentatie, leer je op deze manier de octrooiwereld kennen op vlak van jouw technologiedomeinen en kan je op basis hiervan beslissen op welke manier je best je eigen onderzoeks- en exploitatie-activiteiten vrijwaart van inbreuken op octrooirechten in handen van derde partijen. 

De exploitatie van de eigen bekomen onderzoeksactiviteiten beschermen kan enerzijds door zelf je uitvinding te beschermen door octrooiname, of anderzijds door een bepaalde, weloverwogen publicatie (research disclosure) te doen zodanig dat er geen octrooibescherming meer kan worden gevestigd in verband met de bepaalde innovatie; niet door de betrokken onderneming zelf, en niet door 3de partijen. Zo’n bestaande publicatie zorgt er namelijk voor dat één van de vereisten voor (latere) octrooiname niet meer voldaan is, nl. de absolute nieuwheid van de vinding. Zo’n publicatie kan je in principe overal doen, maar het is aangewezen om dit via media te doen die hiervoor gekend zijn (bv. www.openpatentoffice.org of www.researchdisclosure.com). 

Naast het goed overdenken van de te publiceren informatie om een blokkerend effect te hebben voor nieuwe octrooiaanvragen is het evenzeer van belang de publicatie te bekijken vanuit het perspectief van belangrijke geheime know how, zodat zaken die geheim moeten blijven niet gepubliceerd worden. 

Wat betekent het unitair octrooi als bijkomende mogelijkheid van octrooibescherming voor potentiële octrooinemers?

Wil je zelf een uitvinding beschermen? Dan zijn er verschillende mogelijkheden. Octrooiname is er één van en verleent jou verschillende rechten. Net zoals alle intellectuele eigendomsrechten, geldt voor octrooibescherming dat je bescherming moet aanvragen in alle landen waar je bescherming wil. 

Zoals boven al aangegeven kan je gaan voor octrooibescherming in een specifiek land (via een nationale octrooiprocedure) of indien je octrooibescherming wenst in meerdere landen dan kan je hiervoor de EP-procedure volgen. 

Via de EP-procedure verkrijg je 2 mogelijkheden:

1. Heb je een verleend octrooi, dan kan je kiezen voor het bestaande systeem: een ‘Europees’ octrooi dat gevalideerd moet worden door het nationaal octrooibureau in elk van de aangesloten landen waar je bescherming wil. Dit zijn maximaal 39 landen die lid zijn van het EPO. Je verkrijgt met andere woorden 1 centrale verlening, dat uiteenvalt in een bundel van nationaal gevalideerde octrooien naar keuze. 
2. Heb je een verleend octrooi, dan kan je kiezen voor een Europees octrooi met eenheidswerking (unitair octrooi). Dit verleende unitair octrooi zal automatisch van kracht zijn in de 18 EU-landen die het UP verdrag geratificeerd hebben (het zal dus ‘eenheidswerking’ hebben). Momenteel zijn dat België, Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Italië, Letland, Litouwen, Luxemburg, Malta, Nederland, Oostenrijk, Portugal, Roemenië, Slovenië en Zweden. Aparte nationale validatie is m.a.w. niet meer vereist voor deze landen wanneer je voor dit systeem kiest. 

Je kan bovenstaande pistes ook combineren: kies je voor het unitair octrooi, dan kan je voor de landen die (momenteel nog) niet aangesloten zijn op dit systeem bijkomende nationale validaties bekomen.

Voordelen van het unitair octrooi

D.m.v. het unitair octrooi krijgen octrooihouders verschillende voordelen. Het zou goedkoper zijn, aangezien de octrooitaksen per land vervangen worden door één jaarlijkse instandhoudingstaks en er beperktere vertalingsvereisten en vertalingskosten zijn. De administratieve complexiteit wordt verder verminderd en de bescherming geldt direct in een groot deel van de EU. Daarnaast zal een nieuw gespecialiseerd gerecht, het eengemaakt octrooi gerecht (Unified Patent Court, UPC) uitspraken doen die geldig zijn in de 18 EU-lidstaten. Dit UPC zal ook bevoegd zijn voor de al bestaande Europese octrooien, tenzij er gekozen werd om buiten deze bevoegdheid te vallen (de zogenaamde opt out). Het doel is dat dit UPC voor meer rechtszekerheid zorgt. Voor de volledigheid geven we mee dat Polen heeft geweigerd mee te stappen in deze UPC regeling.

Nadelen aan het unitair octrooi

Er zijn echter ook nadelen verbonden aan het unitair octrooi. Een octrooiaanvraag blijft nog steeds relatief duur, en wanneer een unitair octrooi succesvol wordt aangevochten vervalt de bescherming in alle deelnemende landen. Bovendien kunnen de instandhoudingskosten niet verminderd worden door het octrooi te beperken tot bepaalde landen, zoals mogelijk is bij het Europees octrooi. Ook zal er, zoals besproken, nu veel meer octrooibescherming gelden in België.

Conclusie

Belangrijk is op te merken dat het unitair octrooisysteem het bestaande systeem van nationale en Europese octrooien niet vervangt, maar dat het een extra optie biedt voor octrooibescherming.

Enerzijds kan dit systeem interessant zijn wanneer je zelf jouw technische vindingen wil beschermen in Europa, je krijgt er namelijk een bijkomende mogelijkheid bij om te kiezen voor het unitair octrooi en op die manier kan je op een goedkopere manier bescherming krijgen in momenteel 18 landen van de EU. 

Anderzijds, en dit is ook heel belangrijk, betekent dit dat ook andere (en buitenlandse) ondernemers deze mogelijkheid hebben. Hierdoor valt België (waar onder het huidige systeem vaak geen validatie gevraagd werd van het Europees octrooi) nu dus wél onmiddellijk onder de beschermingsomvang van het unitair octrooi. Dit kan dus belangrijke gevolgen voor jouw ‘freedom to operate’ hebben. Dus zelfs al neem je zelf geen octrooibescherming, het unitair octrooi kan voor jou een grote impact hebben. Het nagaan of je geen inbreuk maakt op de octrooien van anderen was nog nooit zo belangrijk. 

Hoe kan VLAIO jou of jouw onderneming helpen bij deze nieuwe evolutie? 

Eerst en vooral is het nu nog belangrijker geworden om goed in octrooidatabanken na te gaan welke octrooien al bestaan en actief zijn. Dit kan je leren via onze gratis opleiding “opzoeken in octrooidatabanken”. Voor (bijkomende) opzoekingen kan je ook terecht bij de FOD Economie: Eerste hulp bij octrooiaanvragen, Patlib-centra, octrooicellen en ook octrooigemachtigden (zie ook Ons patent boekje, hieronder). 

VLAIO voorziet verder zitdagen intellectuele eigendom, waar een afspraak met een octrooi expert kan geboekt worden en waar jouw vragen één op één besproken worden. 

Maak een afspraak met een adviseur, contacteer ons via mijnidee@vlaio.be 

Octrooibescherming nemen of niet is een keuze. Ben je nog niet helemaal zeker over de beslissing? In ‘Neem ik een octrooi, ja of nee? Een leidraad’ lees je meer over de afwegingen die je kan maken. Je kan ook een afspraak maken met één van de bedrijfsadviseurs.

Verdere achtergrondliteratuur vind je in Ons patent boekje, in het bijzonder in hoofdstuk 2 (o.m. over octrooi-informatie en octrooidatabanken), hoofdstuk 3 (strategieën) en hoofdstuk 9 (dienstverleners op vlak van intellectuele eigendom).