Leegstandsbestrijding in Frankrijk

De Franse journalist en auteur Olivier Razemon bespreekt in zijn boek "Comment la France a tué ses villes" de impact van hypermarkten op de leegloop van stadscentra in Frankrijk. Hij stelt bovendien dat die tendens maar moeilijk te keren lijkt. Maar de Fransen ondernemen wel actie om hij tij te keren en te bouwen aan bedrijvige en dynamische kernen.

Het lege-etalage-syndroom

Leegstand in stadscentra is een wereldwijd fenomeen en ook Frankrijk ontsnapt niet aan de trend. Jarenlang beleid gericht op de ontwikkeling van grootschalige commerciële ontwikkelingen aan de rand van steden heeft bijgedragen aan de leegloop van de binnenstad. Deze perifere gebieden hebben niet alleen stadscentra onder druk gezet, maar kampen zelf nu ook met toenemende leegstand. De uitdaging is tweeledig: zowel de overcapaciteit aan winkelvloeroppervlakte als de leegstand in de centrumgebieden aanpakken.

Leegstandscijfers

Anders dan in België en Nederland beschikt Frankrijk niet over landelijke cijfers met betrekking tot de evolutie van de commerciële leegstand in stadskernen of op commerciële concentraties. Er bestaat geen Locatusbestand voor het hele land, wel van de voornaamste steden. Statista, een commercieel maar betrouwbaar online statistiekportaal, spreekt over een landelijke commerciële leegstand van 9,67% van het aantal panden in 2023. Het cijfer loopt nagenoeg gelijk met het leegstandspercentage van 9,6% in Vlaanderen in datzelfde jaar. Een andere bron noteert de leegstand in commerciële winkelcentrums en komt uit op een leegstandspercentage van 13,73% in 2022, een lichte daling ten opzichte van het jaar voordien. De economische impact van e-commerce en de veranderde koopgewoonten door COVID-19 hebben de situatie verder verergerd. In 2023 werd in Frankrijk €160 miljard uitgegeven aan online aankopen, een stijging van 10,5% ten opzichte van 2022. De cijfers onderstrepen de urgentie van een gecoördineerde aanpak.

Action Cœur de Ville: Een model voor revitalisering

In 2018 lanceerde de Franse overheid het programma Action Cœur de Ville, gericht op de revitalisering van 242 middelgrote steden. Met een budget van €5 miljard gespreid over meerdere jaren richt het programma zich op het herstellen van economische, sociale en culturele dynamiek in stadscentra. De aanpak rust op drie pijlers:

1. Investeringen in infrastructuur
2. Economische stimulansen
3. Culturele en sociale heropleving

De cijfers bewijzen het effect. Bij de steden en gemeenten waar een programma van Action Coeur de Ville werd uitgerold daalde de leegstand tussen 2018 en 2022 van gemiddeld 13,15% naar 12,50%. In de andere steden (zonder dit actieprogramma) nam de gemiddelde leegstand toe van 6,57% naar 7,39%.

Investeringen in infrastructuur

Het programma financiert renovaties van pleinen, straten en historische gebouwen om aantrekkelijke openbare ruimtes te creëren. Een goed voorbeeld vinden we in Mulhouse waar een combinatie van publieke investeringen en samenwerkingen met lokale ondernemers geleid heeft tot een daling van de leegstand. Dit succes wordt toegeschreven aan verbeteringen in infrastructuur en een mix van functies in de binnenstad.

Economische stimulansen

Ondernemers krijgen toegang tot subsidies en voordelige leningen om nieuwe winkels te openen of bestaande panden te renoveren. Innovatieve concepten zoals coworkingruimtes en innovatiehubs worden actief gepromoot. In Vierzon zijn leegstaande panden herbestemd tot appartementen en coworkingruimtes, wat leidde tot een toename van zowel inwoners als bezoekers.

Culturele en sociale heropleving

Gemeenschappen worden betrokken bij projecten die de sociale cohesie versterken, zoals markten, festivals en culturele trekpleisters. Lokale evenementen en culturele initiatieven dragen bij aan de aantrekkingskracht van de binnenstad. Een treffend voorbeeld is te vinden in Châteaubriant. Een van de speerpunten is de renovatie en herbestemming van historische gebouwen tot culturele centra en gemeenschapsruimtes. Daarnaast worden er regelmatig culturele evenementen en activiteiten georganiseerd om zowel bewoners als bezoekers aan te trekken en te betrekken bij het stadsleven.

Breed instrumentarium

Naast het programma Action Cœur de Ville zet Frankrijk ook andere instrumenten in om leegstand te bestrijden. 

Herbestemming van panden

Leegstaande winkels worden omgevormd tot woningen, coworkingruimtes of culturele centra. In sommige gevallen maken voormalige winkelcentra plaats voor groene zones of woonwijken. Eigenaars van commerciële perifere zones worden via subsidies van de Franse overheid aangemoedigd om andere invullingen, ook residentiële, te realiseren. In 74 van deze (voormalige) commerciële zones zijn subsidies mogelijk in één van de drie categorieën:

1. Financiële tegemoetkoming voor werken
2. Financiële tegemoetkoming voorafgaandelijke studiekosten
3. Financiële tegemoetkoming voor werken en voorafgaandelijke studiekosten

Ondersteuning van lokale winkels

Gemeenten bieden subsidies en belastingvoordelen aan kleine ondernemers, wat lokale economieën stimuleert en gemeenschapszin versterkt.

Tijdelijke invullingen

Pop-upwinkels, tentoonstellingen en evenementen worden ingezet om leegstaande ruimtes tijdelijk te gebruiken en nieuwe huurders aan te trekken.

Fiscale prikkels

Eigenaars van langdurig leegstaande panden worden belast, terwijl eigenaars die panden activeren belastingvoordelen krijgen.

Digitalisering

Digitale transformatieprogramma’s ondersteunen retailers bij het gebruik van e-commerceplatforms en digitale marketingtools.

Welke lessen kan Vlaanderen trekken?

Ook Vlaanderen zet volop in kernversterking, leegstandsbestrijding en efficiënt ruimtegebruik. Uit de aanpak in Frankrijk kunnen een viertal waardevolle lessen meegenomen worden:

• Langetermijnplanning: programma’s zoals Action Cœur de Ville tonen het belang aan van substantiële investeringen in stadscentra, verspreid over meerdere jaren.
• Geïntegreerde aanpak: de combinatie van inspiratie, begeleiding door experten bij zowel vooronderzoek als realisatie en budgetten in één traject blijkt goed te werken.
• Samenwerking: een mix van publieke en private investeringen, gecombineerd met participatie van bewoners, vergroot de slagingskans van projecten.
• Diversiteit in functies: Het combineren van wonen, werken, winkelen en recreatie draagt bij aan de aantrekkelijkheid van stadscentra.